جایگاه زبان فارسی در تاریخ عثمانی

جایگاه زبان فارسی در تاریخ عثمانی به گزارش کادو دونی، یک متخصص تاریخ عثمانی با اشاره به اینکه زبان فارسی به دنبال ریزی و سیر تاریخی دولت عثمانی هم زبانی مهم به شمار می رفته است از علاقه پادشاهان عثمانی به زبان فارسی می گوید.


به گزارش کادو دونی به نقل از ایسنا، کریم عبدالمجید، پژوهشگر و متخصص تاریخ عثمانی در جهان عرب در یادداشتی با عنوان «فارسی و جایگاه آن در تاریخ عثمانی» که در الجزیره پخش شده، درباره ی زبان فارسی و جایگاهش در تاریخ عثمانی گفته است. در ادامه ترجمه سپیده موسوی، دکترای زبان و ادبیات فارسی را از این یادداشت می خوانیم: «هرکس به زبان ها علاقمند بوده و شیفته یادگیری زبان هاست باید برای زبان فارسی وقت بگذارد. این زبان، تعبیراتی زیبا و معانی متمایزی در سطح واژگانی اش دارد. به همین سبب توانسته در طول قرون متمادی به عنوان زبان دوم تمدن اسلامی شناخته شود.
عربی به وفور از واژه های زبان فارسی تأثیر پذیرفت و از آن اقتباس کرد، حتی ترکی عثمانی نیز از فارسی هزاران کلمه را وام گرفت، تا آنجا که شمس الدین سامی (نگارنده اولین دائره المعارف ترکی) در شروع قرن بیستم در ضمن فرهنگ لغتش «قاموس ترکی» شمار این وام واژگان را به ۴۴۰۰ واژه می رسانَد.

فارسی همان زبانی است که حافظ با آن، اشعار جاودانه اش را بیان کرد و سعدی هم با کمک همین زبان توانست مفاهیمی را که از سینه اش بیرون می تراوید و با روحش درآمیخته بود با قطار پی درپی اشعارش به زبان بیاورد و بدین ترتیب روزگارش را به نام خود پیوند زند.
فارسی همین طور تا پایان قرن شانزدهم، زبان دولتی ممالک سلجوقی و نیز زبان ادبی سرزمین عثمانی بود. به این جهت این زبان، شایستگی و سزاواریِ آنرا دارد که در طول زندگی مان برای آموختنش زمان بگذاریم و به مدد آن رکنی از ارکان زیبایی شناسی تمدن اسلامی را بهتر بشناسیم.

به تحقیق، پادشاهان عثمانی گرایش هایی شاعرانه داشتند تا آنجا که خیلی از آنها علاوه بر فارسی، به عربی و عثمانی نیز شعر می گفتند. برای نمونه سلطان محمد فاتح، فردی شناسا و آگاه به زبان فارسی بود. نوه‌ی سلطان، یعنی سلطان سلیم اول نیز تا جایی به زبان فارسی تسلط داشت که یک مجموعه شعر دربردارنده دوهزار بیت به این زبان از او به یادگار مانده است. در کنار این ها، پسر سلطان سلیم، یعنی سلیمان قانونی نیز بهره ای ویژه از زبان فارسی داشت که در دیوانش به نام دیوان «محبی» سروده هایش به زبان فارسی آمده است.

زبان فارسی جایگاهی مهم در تاریخ ادبی و علمی امپراتوری عثمانی داشته است. تا آنجا که باید آنرا از جمله‌ی «زبان های سه گانه» دانست که در هویت دادن به دولتمردان عثمانی نقش مهمی داشته است.
می توان گفت فارسی همان گونه که در تشکیل و تطور زبان عثمانی، به عنوان زبانی اصلی شناخته می شد در پی ریزی و سیر تاریخی دولت عثمانی نیز زبانی مهم به شمار می رفته است. این تأثیر در امتداد تأثیری بوده است که این زبان به گونه ای گسترده بر ادبیات عثمانی و شکل و روش کتابتش در سه قرن اول این حکومت گذاشته بود، همان گونه که این زبان، توانست علاوه بر کتاب های تاریخی که به زبان ترکی عثمانی و فارسی نوشته شده بود، بر شکل نگارش کتب تاریخی عثمانی نیز تأثیرگذار باشد.
همچون چیزهایی که به مردم در تطور نهضت ادبی امپراتوری عثمانی کمک کرد گسترش انجمن ها و قهوه خانه هایی بود که در آنها غالباً مطالبی پوشش می یافت که از ادبیات عربی و فارسی گرفته شده بود.

سرچشمه های شعر فارسی در عثمانی

با در نظر گرفتن این اثرگذاری، می توان اظهار داشت که بازتاب شعر فارسی به جهت نهضت ترجمه ای که از قرن ششم هجری قوت گرفته بود بسیار گسترده است. در اینجا از آن چه از سرچشمه های ادبیات فارسی به امپراتوری عثمانی انتقال یافت دو مثال می زنم. آغازش با مصلح الدین بن شعبان سروری است. او کسی بود که مثنوی مولانا جلال الدین رومی را که به فارسی نوشته شده بود به ترکی برگرداند و با این کار در بین فرقه‌ی متصوفه مولویه عثمانی به جایگاهی بزرگ و احترام آمیز دست یافت. همین طور صفی الدین بن مصطفی الرومی را داریم که چندین شعر حماسی فارسی را به امپراتوری عثمانی برگرداند.
علاوه بر این ها، «باقی» شاعر را هم اضافه می نماییم که به حق شعرش نمونه‌ی برجسته شعر غنایی قرن شانزدهم میلادی بود. این شاعر، تحت تأثیر امیرعلی شیر ایرانی قرار گرفت تا بتواند علاوه بر اشعاری دینی و نیز اشعاری که به عربی و فارسی سروده بود در کنار کسانی بایستد که پا جای نوابغ شعر فارسی گذاشتند. مهم ترین چیزی که او از خود بجای گذاشت اشعاری بود که به عنوان غزلیات ترکی وی به معرض نمایش گذاشته می شود. این حرکت ترجمه و سرودن شعر، موجب شد که این شاعر عثمانی از استادان شعر فارسی تقلید کند و حتی تخلص(فرنام) آنها را هم بپذیرد.
از این منظر می توان اظهار داشت که بطور کلی فرهنگ ادبی عثمانی، مبتنی بر فرهنگ فارسی و ایرانی بوده است و تزهای اخلاقی که در طول اعصار متبلور شده بود تا جایی ادامه یافت که تأثیر ادبیات فارسی بر ادبیات عثمانی، فراتر از شکل آن پیش رفت و حتی به سطح مضامین نیز کشیده شد تا حدی که نویسندگان عثمانی را در مقابل خود شگفت زده ساخت.
در میانه این تأثیرگذاری، حتی شخصیت های ایرانی به عنوان الگویی قرار گرفتند تا نویسنده عثمانی به آن دست از نویسندگانی که از نظر ذوق بلند و طبایع لطیف معروف بودند متصف شوند و بدین ترتیب نگارنده عثمانی که طبیعتاً انعکاس این تأثیرگذاری را در سطح جامعه خود مشاهده می کرد تبلور آنرا در خود نیز یافت.
و اما در حوزه کتاب های تاریخ عثمانی که به زبان فارسی نوشته شده اند باید گفت با وجود آنکه تعدادشان کم است اما توانسته اند مجموعه‌ی مهمی را تشکیل دهند که تاریخ امپراتوری عثمانی را از زمان پدید آمدن در قرن چهاردهم، تا پایان قرن شانزدهم دربرمی گیرد. در این بین، آن دست آثار تاریخی که به زبان فارسی نوشته و به یک وزیر اعظم یا سلطان پیشکش شدند بالاترین ارزش را داشتند و صاحبانشان یا به جایگاه بلندی رسیدند یا وظیفه‌ی مهمی را در دولت به دست آوردند. نظیر تاریخ دان آن دوره، شکرالله بن الشهاب که اثری به نام « بهجة التواریخ» را نوشت که یک اثر فراگیرِ تاریخی بود و از شروع آفرینش تا سلاطین خاندان عثمانی در قرن پانزدهم را دربرمی گرفت.
همان گونه که بیشتر کتاب های فارسی مهم برای ثبت جنگ های عثمانی نوشته می شد. صاحبان این کتاب ها، گاه ایرانی الاصل هایی بودند که در دستگاه کار می کردند. نظیر کتاب «هشت بهشت» از ادریس بدلیسی (از شخصیت های مهم قرن شانزدهم) و یا کتاب «سلیم نامه» از همین نویسنده که به فتح سلطان سلیم تا تبریز، پایتخت صفویان پرداخته است و برخی با این کار از او به عنوان فاتحی بزرگ یاد می کنند.
در بین کسانی که آثار تاریخی فارسی نگاشته اند تاریخ نگاری ایرانی به نام علی اکبر خطایی را هم می یابیم که در قرن شازدهم به چین سفر کرد و مشاهدات خودرا درباره ی چین در کتابی _ که به «خطای نامه» معروف است - نوشت و به سلطان سلیم اول تقدیم کرد به این امید که وی به خاک چین برود و آنرا فتح کند.
در این بررسی کوتاه، نتیجه می گیریم که زبان فارسی بنیانی ریشه ای از بنیان های دانش و فرهنگ عثمانی بوده است. این تأثیرگذاری شایستگی آنرا دارد که موجب شود علاقه مندان تاریخ عثمانی، بر شناخت و یادگیری آن اهتمام ورزند برای اینکه میراث مکتوبی که از زبان فارسی با تاریخ عثمانی گره خورده است میراثی بس عظیم است.




منبع:

1403/02/11
11:40:11
5.0 / 5
631
تگهای خبر: ادبیات , اهدا , تخصص , زیبایی
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب
نظر شما در مورد این مطلب
نام:
ایمیل:
نظر:
سوال:
= ۲ بعلاوه ۴
کادو

كادو دونی

فروش انواع کادو

kadodooni.ir - حقوق مادی و معنوی سایت كادو دونی محفوظ است