ذهن روسی در نظام شوروی به چاپ سوم رسید؛
روایت برلین از خوف و رجای فرهنگ در زمان استالین
كادو دونی: سومین چاپ كتاب ذهن روسی در نظام شوروی اثر آیزایا برلین منتشر گردید. روایتی كه برلین در این كتاب از وضعیت فرهنگ روسی در دوره حكومت استالین، به مخاطبان ارائه می دهد تعجب آور است.
به گزارش كادو دونی به نقل از مهر، نشر ماهی سومین چاپ كتاب «ذهن روسی در نظام شوروی» اثر آیزایا برلین و ترجمه رضا رضایی را با شمارگان ۷۰۰ نسخه، ۴۱۵ صفحه و بهای ۶۵ هزار تومان منتشر نمود.
چاپ نخست این كتاب در بهار سال ۱۳۹۲ با شمارگان هزار و ۱۰۰ نسخه و بهای ۱۸ هزار و پانصد تومان و چاپ دوم آن نیز در پاییز ۱۳۹۲ با شمارگان هزار نسخه و بهای ۲۳ هزار تومان در دسترس مخاطبان قرار گرفته بود.
آیزایا برلین فیلسوف سیاسی، اندیشه نگار و نظریه پرداز سیاسی و منتقد ادبیات، یكی از مهم ترین متفكران جهان در قرن بیستم بود. وی در سال ۱۹۰۹ در لتونی (كه جزئی از قلمرو روسیه بود) به دنیا آمد و در سال ۱۹۹۷ در آكسفورد از دنیا رفت. از او بعنوان یكی از برجسته ترین راویان اندیشه در قرن بیستم یاد می شود. تك نگاری های وی از اندیشمندان برجسته ای چون هانس گئورگ هامان، كارل ماركس، جامباتیستا ویكو، یوهان گوتفرید فون هردر و... راه نوینی را در خوانش اندیشه ها آفرید.
«ذهن روسی در نظام شوروی» مجموعه چند مقاله، گزارش و گفت وگوهایی است كه آیزایا برلین در مسافرت خود به شوروی فراهم آورده است. برلین تا زمان حیات خود هیچگاه این نوشتارها را منتشر نكرد، تا این كه ۶ سال بعد از مرگش این كتاب با همت و ویراستاری «هنری هاردی» تدوین و منتشر گردید.
كتاب ۱۰ فصل دارد. عناوین این فصول به ترتیب از این قرار است: «هنر روسیه در دوره استالین»، «سفر به لنینگراد»، «ادیب بزرگ روس»، «گفت وگوهایی با آخماتووا و پاسترناك»، «باریس پاسترناك»، «چرا اتحاد شوروی خودرا عایق كاری می كند»، «دیالكتیك مصنوعی»، «چهار هفته در اتحاد شوروی»، «فرهنگ روسیه ی شوروی» و «بقای روشنفكران روس».
در فصل نخست برلین، به بررسی و تحلیل انواع هنرها و ادبیات در شوروی زمان استالین و روابط هنرمندان و ادیبان با همدیگر می پردازد. نبرد میان تجربه گرایان ادبی و هنری كه از قضا آنارشیست هم بودند با متعصبان بلشویك در این فصل شرح داده شده است. نبردی كه بعدها به تشكیل اتحادیه های نویسندگان و هنرمندان انقلابی پرولتری انجامید، هرچند كه بعدها این اتحادیه ها به جرم تروتسكیسم تصفیه شدند. تخریب هنر و ادبیات و سلاخی نویسندگان و هنرمندان به توسط رژیم استالین از دیگر نكات درخشان این فصل است.
فصل دوم نیز گزارشی است از سفر این فیلسوف در سال ۱۹۴۵ به شهر لنینگراد و دیدارش با نویسندگان و شاعرانی چون زوشچنكو، آخماتووا و... روایت جذاب و طناز برلین از پلیس مخفی شوروی و مامورانی كه باید او را در این سفر می پاییدند، خواندنی است. فصل سوم كتاب نیز زندگینامه و همین طور معرفی و شرح آثار و اندیشه های اوسیپ ماندلشتام، شاعر، ادیب و منتقد شهیر روسی و خالق آثاری چون «طبیعت واژه ها»، «دفترهای مسكو» و «گفت وگویی درباره دانته» به قلم آیزایا برلین انتشار یافته است.
فصل چهارم شرح گفت وگوهای برلین با آخماتووا و پاسترناك آمده و فصل پنجم نیز به معرفی و شرح و بررسی آثار و تفكرات باریس پاسترناك برنده نوبل ادبی در سال ۱۹۵۸ و نویسنده رمان «دكتر ژیواگو» اختصاص دارد.
برلین در فصل ششم به بررسی دلیلهای هراس مسئولان شوروی از ارتباط با غرب می پردازد. «دیالكتیك مصنوعی» با عنوان دوم «ژنرال استالین و هنر حكومت» فصل هفتم كتاب است كه در آن درباره چگونگی به ثمر رسیدن انقلاب كمونیستی در شوروی و همین طور طرز نگاه و دید استالین به مقوله حكومت مباحثی مطرح گردیده است.
فصل هشتم نیز شرح خاطرات سفر نویسنده به اتحاد جماهیر شوروی در اواخر سال ۱۹۴۵ است. برلین این مطلب را در سال ۱۹۵۶ به مرحله نگارش درآورده بود. فصل نهم نیز به بررسی ساختارها و روابط فرهنگی و زیرساختارهای این حوزه، در شوروی اختصاص دارد؛ و در نهایت فصل انتهایی كتاب نیز نوشتار كوتاهی درباره معرفی و همین طور وضعیت روشنفكران روسیه – خصوصاً در زمان حكومت استالین ـ درج شده است.
این كتاب پیشگفتاری به قلم «استروب تالبوت» دارد و همین طور مقدمه را نیز هاردی، ویراستار و تدوینگر این كتاب نوشته است. لازم به ذكر است كه زندگینامه تمام شخصیت های فرهنگی، ادبی و هنری چون باریس پاسترناك، آنا آخماتووا و اوسیپ ماندلشتام كه در این كتاب از آنها نام برده شده، در بخش انتهایی كتاب توسط«هلن راپاپورت» به چاپ رسیده است.
بسیاری از مورخان و متفكرانی كه در حوزه های هنر و ادبیات اندیشه ورزی كرده اند، مدام این سوال مطرح بوده و هست كه چرا ادبیات و هنر غنی روس در پیش و اوایل انقلاب اكتبر ۱۹۱۷، با نویسندگان مطرح و جاویدانی چون لرمانتف، پوشكین و تالستوی، در راه خود به نویسندگانی چون میخاییل شولوخوف، چنگیز آیتماتوف و گریگوری باكلانوف با آثار پیش پا افتاده ای چون «دن آرام» و «نوزده ساله گان جاویدان» می رسد؟
حتی نویسنده ای چون ماكسیم گوركی، كه دو دوران پیش و بعد از انقلاب را تجربه نمود و تنها نویسنده باقیمانده از دوران درخشان ادبیات روسی در قبل از انقلاب بود، آثارش بعد از به قدرت رسیدن استالین، نسبت به آثار قبلی اش، نزول آشكاری دارد.
حتی تعجب برانگیز كه چرا نویسنده ای چون او بر «رئالیسم سوسیالیستی» كه تنها سبك رسمی ادبی در روسیه بود و حكومت سرسختانه و مستبدانه از آن دفاع می كرد، صحه گذاشت؟ برلین به این مساله در فصل نخست با عنوان «هنر روسیه در دوره استالین» اشاره كرده و بطور مشخص در صفحه ۶۰ كتاب به این تایید گوركی و نقد آن می پردازد.
انواع هنرها در روسیه نیز بعد از به قدرت رسیدن استالین، به وضعیت بغرنجی گرفتار شدند. در هنر تئاتر دولت به هنرمندان مشهور و خلاقی چون «میرهولد» و «واختانگوف» اجازه كار نداد. شاخص ترین هنرمند موسیقیدان این دوره نیز «دیمیتری شوستاكوویچ» است كه آثار استالینی اش ارزش چندانی ندارد.
سینماگران برجسته ای چون «سرگی آیزنشتاین» و «الكساندر داوژنكو» با آثار درخشانی چون «رزمناو پوتمكین»، «۱۰ روزی كه دنیا را تكان داد»، «زمین» و «مردی با دوربین فیلمبرداری» نیز با آن كه معتقد و وفادار به انقلاب بودند، بعد از به قدرت رسیدن استالین، اجازه ساخت فیلم با تفكر خودرا پیدا نكردند.
همچنین وضعیتی اسفباری كه استالین بر هنرمندان طراح و معماری چون «ولادیمیر تاتلین» و آوانگاردهای هنرهای تجسمی چون واسیلی كاندینسكی و البته پیروان و بنیانگذاران نحله فلسفی و ادبی «ساخت گرایی» چون رومن یاكوبسون، یوری تینیانوف و ویكتور اشكولوفسكی، تحمیل كرد؛ نیازی به بازگویی مجدد ندارد.
برلین با تقسیم بندی دوره های ادبی معاصر روسیه، به سه دوره «۱۹۰۰ تا ۱۹۲۸»، «۱۹۲۸ تا ۱۹۳۷» و «۱۹۳۷ به بعد» به تحلیل این نزول می پردازد. برلین چون خودش نیز اصلیتی روسی داشت، بسیار علاقمند و پیگیر ادبیات و هنر روس بود. بنا بر این بوسیله كار در سفارت خانه انگلستان، بارها به شوروی سفر كرد و در خلال آن دیدارهای بسیاری نیز با ادیبان و هنرمندان مشهور داشت.
مشاهدات برلین و شرح دیدارهایش با اهالی ادب و هنر روسی، نكات حیرت آوری را برای مخاطب روشن می كند. بعنوان مثال در فصل چهار كتاب با نام «گفت وگوهایی با آخماتووا و پاسترناك» در ابتدای مطلب درباره چرایی سفر خود در سال ۱۹۴۵ بیان می كند كه به جز مسایل كاری، بسیار علاقمند بود تا از وضعیت ادبیات و هنر روسیه آگاه شود. این جریان نشان میدهد كه استالین آنقدر فضای بسته و خفقان رعب آوری به وجود آورده بود كه هیچ خبری از كشور بیرون نمی رفت.
در همین فصل برلین از دیدار خود با آیزنشتاین بسیار افسرده یاد می كند و دلیل این افسردگی هم تقبیح استالین از نسخه اصلی فیلم «ایوان مخوف» بود. این رویدادها و نقل این مسایل و مشكلات پیش تر در هیچ كتاب دیگری منتشر نشده بود.
در مجموع باید بیان كرد كه «ذهن روسی در نظام شوروی» یك دایرةالمعارف كامل تحلیلی از وضعیت روشنفكری، ادبیات و هنر روسیه در دوران استبداد استالین است. برلین در مقام یك منتقد و اندیشمندی كه بر مساله آزادی بسیار تفكر كرده، در این كتاب به روشنگری از وضعیت روسیه استالین دست زده است
منبع: كادو دونی
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب