ما آوینیست ها
وقتی درباره جهان آوینیست ها حرف می زنیم، از آموزه وضو داشتن او هنگام تدوین روایت فتح را شامل می شود تا تمامی آنچه را کوشیده در توسعه و مبانی تمدن غرب بر زبان بیاورد...
به گزارش کادو دونی به نقل از مهر، فرهیختگان نوشت: جریان روشنفکری، سه دهه پیش، در حال در دست گرفتن افق فکر و فرهنگ ایران بود. جریانی که بعد از افولی کوتاه در دوره جنگ، درحال بازیابی خود بود و حضوری تازه. روشنفکری ایرانی، برخلاف آنچه در جهان جریان های فرهنگی رواج داشت، با وجود دریافت لعابی چپ گرا، یک نحله وفادار به غرب و لیبرال مسلک (به معنای دقیق کلمه) بود و در تمامی دهه ۶۰، خویش را در پس نقاب ادبیات و سینما پنهان کرده بود و سیدمرتضی آوینی از معدود کسانی بود که تلاش می کرد نورافکن به این تاریکخانه اشباح تجدد بتاباند. طرح او، آب ریختن در خوابگه مورچگان بود و برای این ستیز همان دو عرصه رقابت اصلی را برگزید: ادبیات و سینما. و در هر دو، پیرنگی را ریخت که بی تردید، ساختار نوین فرهنگ انقلابی، مدیون، وامدار و وابسته به اوست. اول منورالفکران صدر مشروطه که خورد و خوراک شان را سفارت انگلیس می داد، گرچه توانستند سلسله قاجار را براندازند، چون در سرتاسر جهان، مدرنیته زیر ضربات انتقادهای مارکسیست های فرانسوی، روسی و… قرار داشت، خیلی زود به نحوی مستحیل شدند که یادشان رفت، باید در موضع نقد و نظارت بر دولت و حکومت قرار بگیرند. آنها با تدارک کودتای اسفند ۱۲۹۹ (که کمتر از یک ماه پیش، صدسالگی اش گذشت)، دوره استبدادی بی نظیری را برای ایران معاصر پدید آوردند که تا امروز هم عوارضش باقی است؛ در این عصر ترقی، اصلی ترین مبلغان و مترجمان مدرنیته در کشور، مبدل به دولتمردان حکومت رضاقلدرخان شدند و اول، وسط و آخر دوره پهلوی اول تا کنار زدن او توسط انگلیس و سرکار آمدن پهلوی دوم را مدیریت کردند. پهلوی مولود این جریان روشنفکری بود که چپ گرایی را درونش ذوب می کرد و راست گرایی را تقویت. با پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن ۵۷، وقتی دودمان پهلوی ها در هم تنیده شد، حزب روشنفکری باید دست و پایش را جمع می کرد، اما به علت فقدان رهبری ای هوشمند و پیچیده، خیلی زود خویش را برابر انقلاب قرار داد و به ناگزیر، موج مردم او را کنار زد و حالا با درک شرایط جدید، این حزب نهان روش، کمی به عقب رفت و کوشش کرد نهاد آکادمی را که از گذشته در اختیار داشت و صنایع فرهنگی ای نظیر سینما را به زیر انقیاد خود درآورد و طبعاً در آن شرایط (برخلاف تمامی چهار دهه پیشینش که سرسپرده ای تام در مقابل پهلوی ها بود)، در قامت نقاد نظام نوین، ظاهر شد؛ اگر گفته شود که ریشه این همه کینه و شکوه در تمامی دهه های اخیر از کجاست، باید به این پدرکشتگی تاریخی اشاره نمود که ایران اسلامی، دولت محبوب روشنفکران را کنار زد و این داغ بی درمانی برایشان به شمار می رفت. دوم آوینی خیلی زود این حرکت موذیانه را فهمید (از همان طلیعه ای که مخملبافش را که حاضر نبود در لانگ شات با این طیف جاگیر شود، در کلوزآپ مفتون خود کردند) و اخطار داد که تظاهر به دانایی روشنفکری با دانایی متفاوت است؛ او با پوست و گوشت و خونش این جریان را می شناخت و درک می کرد که تظاهر و جلوه فروشی، چه میزان موثر است و البته تباه کننده. این نوزایی آوینی، در کالبد انقلاب و جنگ رخ داد؛ او معماری خوانده بود و به جهاد سازندگی پیوست و در میدان، دریافت که تا زیست جهان آدمیان را نشناسد و نسازد، در ساختن خانه و کاشانه آنها، چندان تفاوت میان حکومت مستبدان و مردم سالاران، ایجاد نخواهد کرد و کمی بعدتر در جبهه، آوینی با لمس مستقیم واقعه، دانست که اینجا علاوه بر جنگ ظاهر، در باطن جهان جنگی دیگر هم در جریان است و نمی توان صرفا با اتکا به تکنیک و تخصص هنری، در دومی به پیروزی رسید. پس او به روش رسید، چون می گفت در هنر و سینما «راه ما از مسیری که غربی ها رفته اند و می روند، نمی گذرد و باید متوقع بود که اگر افق هایمان با یکدیگر متفاوت می باشد، راه هایمان هم متفاوت باشد و روش هایمان نیز»؛ همین دستاورد مهم او (یعنی نسبت برقرارکردن میان مبحث و روش و اینکه هر روشی برای هر موضوعی کاربرد ندارد)، منجر بدان می شود که در روایت فتح، از تفنن به تامل سیر کند، شخصیت هایش را از میان احساساتی ها، خیالبافان و صاحبان امراض متعدد جسمی و روحی انتخاب نکند و چون به فرموده حضرت روح الله «هنر دمیدن روح تعهد است در انسان ها»، پس مسیر جذابیت صرفا از دلقک بازی و آرتیست بازی های به اصطلاح حرفه ای نمی گذرد. و چه بسا، گذار از این حرفه ای گرایی، به طرح نوین او رسید. سوم اصل آوینی در آفرینش هنری، انقباض کمی در منابع و انبساط کیفی در محتواست؛ او با توجه به تجربه جنگ (یعنی کمبود دائمی امکانات و دستیابی به اتفاق درونی و بیرونی متعدد) که در آن اختیار و استقلال فردی به رسمیت شناخته می شد و درعین حال، کار تشکیلاتی در اولویت بود، این شاکله را بر کار فرهنگی سفارش می کند؛ مقدمه اول داشتن زیرساخت اعتقادی پرقدرت برای چنین کاری است، به قاعده «از کوزه همان برون تراود که در اوست»، گام دوم گزینش افراد بر پایه همین شاخص و نظام دادن آن برای کار گروهی و جمعی است و پرورش ذهنی و روانی آنها تا فرد توان پیشبینی و تحلیل جریانی پدیده ها را به دست آورد و فرض سوم محوریت یافتن خود او، در مرکز فعالیت هاست که متکی به روحیه و خلقیات و روابط انسانی است. چون غایت و نتیجه آکادمی در ایران، بخصوص در حوزه علوم انسانی تربیت کارگزارانی علم زده است، برای فعالیت فرهنگی و رسانه ای، باید نظم آموزشی دیگری پی گرفت؛ این همان پوسته ای است که حرفه ای گرایی با اصرار بر چند ارزش خبری و شیوه وارونه یا نرم نوشتن خبرها و تزریق افسانه بی طرفی به ذهن آموزش پذیران، توانسته جریان رسانه ای روشنفکری را در تمامی چهار دهه گذشته زنده نگه دارد و آوینی هم با همان از ابتدا در موضع مخالف با این خدعه روشنفکری قرار گرفت و کوشید آن راه را نرود. و نسلی که آوینی متولد کرد، به سرعت وارد حوزه ادبیات و رسانه شد؛ در شعر و داستان و روایت جان گرفت و موجد سبک های نوینی در تولید محتوا شد که تا قبل از او یا وجود نداشت یا این گونه پرورش نیافته بود. حتی در سینما که از دشوارترین عرصه های کنش فرهنگی است، او توانست مستند را به یک گونه پایدار در ایران تبدیل کند و نشان دهد که چگونه میتوان آفاق و انفس را در آن نمایش داد. شاید حالا با اتکا به مصرع «تو به ما جرات طوفان دادی» می شود اظهار داشت که او به نسل ما توان عرض اندام در حوزه فرهنگ و هنر و رسانه را داد. وقتی درباره جهان آوینیست ها حرف می زنیم، از آموزه وضو داشتن او هنگام تدوین روایت فتح را شامل می شود تا تمامی آنچه را کوشیده در «توسعه و مبانی تمدن غرب» بر زبان بیاورد و به ما بگوید همان گونه که حضرت روح الله توانست بر بنیان شناخت عالم جدید، فرهنگی نو را بنا نهد که تجدد را در خدمت خود بگیرد و علاوه بر تحول مادی و فناورانه، دگردیسی معنوی و انسانی را ایجاد نماید، پس ما هم می توانیم. این خط بطلانی بود بر دوتایی فرم و محتوا؛ ذات گرایی مرسوم ما را به بن بست ذهنی و وابستگی می کشاند و کارکردگرایی جاری هم، ما را به خدمت امر مدرن درمی آورد (همان گونه که میتوان در چشم اندازی عملی ذات گرایان و کارکردگرایان را در حوزه فرهنگ و سیاست و اقتصاد ایران دید). آوینی راه دیگری را معرفی نمود و کوشید در رسانه و هنر، آنرا با نقد و نقادی آنچه درحال وقوع است و ایجاد و ایجاب آنچه باید باشد، به ما نشان دهد و اگر این گونه نمی رفت و نمی کرد، ما امروز در جدال آخر ناپذیر فرهنگی با استعمار و استبدادزدگی روشنفکران، نه ابزاری داشتیم و نه نیروی عمل کننده ای که به خط بزند و نه ادبیاتی که از آن پشتیبانی کند. آوینی ساختمان روشنفکری را فروریخت و فعالیت فرهنگی خودجوش انقلابی را برساخت و انبان ما را از ادبیاتی پر کرد که تا سال ها می توانیم متکی به «راه طی شده» او، گام برداریم. درود بر او!
منبع: كادو دونی
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب