طی نشستی صورت گرفت؛
نقد شبهات داوكینز نسبت به برهان نظم (الحاد مدرن)
جلسه دوم بررسی و نقد تقابل نظریه فرگشت با برهان نظم از دیدگاه داوکینز با عرضه حامد ساجدی به صورت مجازی برگزار گردید.
به گزارش کادو دونی به نقل از مهر، یکصد و هفدهمین جلسه گروه علمی فلسفه دین مجمع عالی حکمت اسلامی با مبحث بررسی و نقد تقابل نظریه فرگشت با برهان نظم از دیدگاه داوکینز (جلسه دوم) با عرضه حامد ساجدی به صورت مجازی برگزار گردید. علاقه مندان برای مشاهده جلسه اول این نشست به اینجا رجوع کنند. خلاصه مباحث مطرح شده به شرح زیر است: در جلسه گذشته بیان شد که درباره مواجهه نظریه فرگشت با برهان نظم سه دیدگاه وجود دارد. نخست دیدگاه تضاد است که امثال داوکینز و دن دنت از آن حمایت می کنند. به عقیده آنها با وجود نظریه فرگشت، دیگر جایی برای برهان نظم باقی نمی ماند و این برهان باطل می شود. دیدگاه دیگر تباین است که طرفداران طراحی هوشمند حامی آن هستند. طبق این دیدگاه، گرچه نظریه فرگشت بخشی از نظم طبیعت را تبیین می کند، جنبه دیگری از نظم در طبیعت هست که تنها برهان نظم می تواند آنرا تبیین کند. دیدگاه سوم، دیدگاه زیربنا – رو بنا است. طبق این رویکرد نظریه فرگشت خود مبتنی بر یک نظم بنیادینی است که بدون آن اساساً مؤلفه های فرگشت کنار هم قرار نمی گرفتند و تکاملی رخ نمی داد. به عبارت دیگر طبق این دیدگاه برهان نظم و نظریه فرگشت در طول هم هستند نه در عرض هم. در جلسه قبل بعضی از نقدهای وارد بر دیدگاه تضاد عنوان شد، اما مهمترین نقد این است که بتوانیم نشان دهیم در طبیعت نظم هایی وجود دارد که نظریه فرگشت و سایر تبیین های علمی اساساً توان توضیح دادن آنرا ندارند. ازاین رو در این نشست به تبیین دیدگاه زیربنا-روبنا می پردازیم. به صورت کلی می توان دست کم سه لایه از نظم را بر شمرد که نظریه فرگشت مبتنی بر آن است: – اصل قانونمندی طبیعت. – تنظیم ظریف کیهانی. – شرایط ویژه ای که برای به کار افتادن فرگشت لازم است. اصل قانونمندی طبیعت: یکی از کسانی که بر اصل قانونمندی طبیعت بعنوان پایه برهان نظم استفاده می نماید ریچارد سوئین برن است. به قول او دو نوع نظم وجود دارد: – نظم مکانی: نظمی که اجزا سازنده آن هم زمان با هم موجودند مثل نظمی که میان اجزا یک ماشین یا یک موجود زنده وجود دارد. – نظم زمانی: نظمی که اجزا تشکیل دهنده آن هم زمان موجود نیستند بلکه در طول زمان به وجود می آیند مانند نظمی که میان رفت و آمد شب و روز وجود دارد. به قول او بعنوان پایه برهان نظم بهتر است از نظم زمانی استفاده گردد چون که نظم مکانی همواره در معرض یافته شدن تبیین های علمی است چنانکه نظریه فرگشت یک تبیین علمی است که نظم مکانی موجود در جانداران را تبیین می کند. اما اگر به سراغ نظم های زمانی برویم، تبیین های علمی نمی توانند همه نظم های زمانی را توضیح دهند چون که ماهیت تبیین علمی این است که با پیش فرض گرفتن یک نظم زمانی، مجموعه ای از پدیده ها را تبیین می کند، مثلاً قانون جاذبه با فرمولی که عرضه می دهد در واقع یک قاعده و قانونی را پی شفرض می گیرد و بر مبنای آن پدیده هایی که در عالم می بینیم مانند حرکت سیارات و جزر و مد دریاها و … را توضیح می دهد. ازاین رو هیچ نظم زمانی را نمی توان با تبیین علمی توضیح داد مگر اینکه خود آن تبیین علمی یک نظم زمانی دیگری را پیش فرض بگیرد. و در نتیجه همواره یک نظم زمانی بنیادینی باقی می ماند که تمام تبیین های علمی مبتنی بر آن هستند و اساساً قابلیت تبیین علمی ندارد. وقتی به این نظم زمانی بنیادین برسیم، برای توضیح آن باید به جای تبیین علمی به سراغ تبیین شخصی برویم. تبیین شخصی یعنی اینکه برای توضیح دادن یک پدیده، وجود یک شخص آگاه و دارای اراده و هدف را پیش فرض بگیریم. بر این اساس اصل قانونمندی طبیعت چیزی است که تنها با برهان نظم قابل تبیین است و تبیین های علمی همگی مبتنی بر آن هستند. در واقع می توان گفت به جهت اینکه این استدلال کامل شود سه گام باید طی شود: گام اول: قانون مندی طبیعت نیازمند تبیین است. گرچه از نظر ما هر ممکن الوجودی نیاز به سبب دارد، در فضای حاکم بر اندیشمندان غربی، چیزی که به شکلی خلاف اصل و غیر طبیعی باشد احتیاج به تبیین دارد، چون که اصل تصادف پذیرفته می شود، اما مجموعه ای از تصادف ها که اجتماعشان نامحتمل باشد احتیاج به تبیین دارد. ازاین رو باید نشان دهیم که قانون مندی طبیعت امری خلاف اصل و به خودی خود نامحتمل است. جانداران در فرآیند تولیدمثل به همانندسازی ژن خود می پردازند. این همانندسازی باید دقیق باشد. در غیر این صورت مشکلاتی به وجود می آید. از طرفی کد ژنتیکی آنها بر اثر خطاهای مکرر در همانندسازی در گذر چند نسل به کلی از بین می رود و جهش های بزرگ سبب انقراض نسل جاندار می شود و از طرفی با سرعت گرفتن تعداد جهش های کوچک، یک جهش مفید پیش از اینکه فرصت گزینش شدن و گسترش یافتن در گونه را پیدا کند، بر اثر جهش های مضر بعدی از بین می رود. از طرفی اگر همانندسازی جانداران کاملاً دقیق باشد هیچگاه تنوعی در فرزندان رخ نمی دهد و صفت جدیدی پدید نمی آید که انتخاب طبیعی بخواهد آنرا گزینش کند. همینطور اگر دقت در همانندسازی بسیار دقیق باشد، رخ دادن جهش امری بسیار نادر خواهد بود و در بین جهش های نادر، تنها تعداد اندکی مفید خواهند بود و در نتیجه فرآیند فرگشت که اولاً نیازمند گسترش یافتن گام به گام یک جهش مفید در کل گونه است که خود مستلزم گذران نسل های بسیار زیاد است و ثانیاً نیازمند انباشته شدن جهش های مفید گسترش یافته در طول زمان است تا تغییرات بزرگ رخ دهند، برای تبدیل یک گونه بگونه ای دیگر نیازمند میلیاردها سال خواهد بود و عملاً سرعت تکامل و تغییر به صفر میل خواهد نمود. ازاین رو با کنار هم قرار دادن دو شرط فوق، آشکار می شود که شرط فرآیند فرگشت این است که میزان و درصد خطا در همانندسازی بسیار تنظیم شده باشد و از یک حد خاصی نه بیشتر و نه کمتر باشد. برای رخ دادن فرگشت لازم است وراثت مکانیزم ذره ای داشته باشد نه آمیخته. وراثت آمیخته به این مفهوم است فرزندان آمیخته و میانگینی از خصوصیت های والدین خویش را به ارث می برند. مثلاً اگر یکی از والدین قد بلند و دیگری قد کوتاه باشد، فرزند دارای قد متوسط می شود. اما در وراثت ذره ای، فرزند ژن در ارتباط با هر دو والدین خویش را دریافت می کند، امکان دارد مثلاً ژن والد قد بلند بر ژن والد قد کوتاه غالب باشد و در نتیجه فرزند هم قد بلند بشود و امکان دارد برهمکنش دیگری میان دو ژن رخ دهد. وراثت وقتی ذره ای باشد خصوصیت های نوپدید و ژنهای مفیدی که بر اثر جهش به وجود می آیند در گذر نسل ها از بین نمی رود گرچه امکان دارد در کنار یک ژن غالب ظهور و بروزی نداشته باشد. اما اگر وراثت آمیخته باشد، تکامل با مشکل مواجه می شود چون که اگر فرزندی بر اثر جهش مفید، یک خصوصیت شایسته پیدا کند، بعد از جفت گیریهای مختلف در نسل های متمادی که میان افراد دارای خصوصیت مفید با سایر افراد گونه رخ می دهد آن خصوصیت مفید به تدریج کم رنگ و کم رنگ تر می شود تا جایی که به کلی تفاوت از بین می رود. مثل اینکه یک رنگ سیاه را با سفید مخلوط کنید و رنگ طوسی را به دست بیاورید. حال اگر باردیگر رنگ طوسی را با سفید مخلوط کند، یک طوسی روشن تر خواهید داشت و اگر این کار را ادامه دهید بعد از چند مرحله دیگر رنگ طوسی باقی نخواهد ماند. ازاین رو اگر سیستم وراثت آمیخته باشد پیش از اینکه یک صفت مفید فرصت گسترش یافتن در گونه را پیدا کند بر اثر جفت گیری های مختلف با سایر افراد گونه آن صفت محو خواهد شد. شرط دیگر فرگشت، مناسب بودن شرایط محیطی است. نظریه تکامل می خواهد بگوید که در تنازع بقا، جاندارانی باقی می مانند که بهتر بتوانند خویش را با شرایط محیطی سازگار کنند. اما نکته ای که باید به آن توجه گردد محدوده انعطاف پذیری فرگشتی موجودات زنده است. اگر شرایط از یک محدوده خاصی بیرون برود، هیچ یک از موجودات زنده نمی تواند خویش را با آن شرایط وفق دهد. انقراض های دسته جمعی نشان دهنده همین نکته است که قابلیت های سازگارانه گونه ها دارای محدودیت است. ازاین رو برای پیشرفت فرگشت لازم است در طول میلیاردها سال، شرایط محیطی مناسبی بر موجودات زنده حاکم باشد. یکی از تحقیقات جالب در این حوزه کارهای لاولاک است. او می گوید زمین دارای انواعی از چرخه های حیاتی می باشد که شرایط مناسب برای جانداران را حفظ می نماید. چرخه سولفات، چرخه نمک، حفظ شدن اکسیژن و متان در جو زمین با وجود واکنش پذیر بودن، حفظ دما در محدوده ای خاص و آهنگ شدید پراکنده شدن انرژی همچون نمونه هایی است که لاولاک و دیگران به آن اشاره کرده اند. با نگاه دقیق تر به قوانین بنیادین طبیعت در می یابیم که آنها در واقع انتزاع شده از خصوصیت های حاکم بر ذرات بنیادین طبیعت هستند. ذرات بنیادین طبیعت، هر یک خصوصیت های درونی دارند مانند جرم، بار الکتریکی، اسپین و … و همینطور نوعی بر هم کنش بین این ذرات وجود دارد مثلاً بر مبنای خصوصیت هایی دارند هم دیگر را جذب یا دفع می کنند. در این بستر نیروهای بنیادین طبیعت شکل می گیرند و قوانین فیزیکی از آن انتزاع می شوند. نکته ای که وجود دارد این است که تمام موجودات عالم طبیعت از ذرات بنیادین محدودی تشکیل شده اند، یعنی در مدل استاندارد شمار محدودی از ذرات بنیادین معرفی می گردند که کل اشیا و اجسام طبیعت از آنها ساخته شده اند. اگر ذرات بنیادین سازنده اجسام مختلف، خصوصیت های متفاوتی می داشتند، مثلاً هر یک جرم یا بار الکتریکی منحصر به فردی داشتند، طبیعتاً هیچ قانون واحدی بر کل اشیا حاکم نبود چونکه در این صورت بی نهایت ذره با بی نهایت خصوصیت متفاوت و بی نهایت برهمکنش متفاوت خواهیم داشت که هیچ قانونی از آن انتزاع نمی گردد. اما از طرفی اگر ذرات سازنده عالم بر اثر تصادف بوجود آمده باشند، طبیعتاً هر یک از آنها باید خصوصیت متفاوتی داشته باشد. وقتی تعدادی ذره تصادفاً مقرر است به وجود بیاید، دلیلی ندارد که همه آنها یکسان و با خصوصیت های مساوی ایجاد شوند. ازاین رو یکسانی خصوصیت ذرات بنیادین تشکیل دهنده طبیعت امری خلاف اصل و نیازمند تبیین است. گام دوم: با تبیین علمی نمی توان قانونمندی طبیعت را توضیح داد. چنانکه گفتیم هر تبیین علمی مبتنی بر یک قانون است که بر مبنای آن پدیده هایی را تبیین می کند، بنا بر این اصل قانونمندی طبیعت را نمی توان با هیچ تبیین علمی توضیح داد. گام سوم: وجود خداوند می تواند تبیین کننده این قانون مندی باشد. در این گام در واقع می خواهیم بگوییم اگر جهان خالقی داشته باشد، طبیعی است که آنرا قانونمند خلق کند. جهان قانونمند خصوصیت هایی دارد که می تواند مورد قصد یک خالق و آفریننده قرار بگیرد. جهان قانونمند علاوه بر اینکه از نظر زیبایی شناختی جذابیت و برتری دارد، می تواند زمینه را برای شکل گیری حیات فراهم آورد و برای موجودات هوشمند زمینه تصرف در جهان، پیشبینی آینده، تصمیم گیری در مواجهه با پدیده های بیرونی و قدرت خلاقیت را ایجاد نماید. ازاین رو طبیعی است که یک آفریننده، قصد کند جهان قانونمندی را بیافریند. بر این اساس قانونمندی طبیعت در سطح بنیادینش، حقیقتی است نیازمند تبیین که تبیین های علمی نمی توانند آنرا تبیین کنند اما وجود خداوند می تواند آنرا تبیین کند. بدین صورت برهان نظم بر پایه اصل قانونمندی طبیعت شکل می گیرد. تنظیم ظریف کیهانی علاوه بر اصل قانونمندی طبیعت، در فیزیک و کیهان شناسی مدرن ثابت شده است که هر طبیعت قانونمندی نمی تواند منجر به پیدایش حیات بشود. برای پیدایش حیات، قوانین طبیعت باید دارای خصوصیت های بسیار دقیق و ظریفی باشند که با کوچک ترین انحرافی از این خصوصیت های دقیق، زمینه شکل گیری مواد پیچیده و سیستم های پیچیده که بستر پیدایش حیات هستند از میان می رود. این مورد سبب شکل گیری تقریر خاصی از برهان نظم تحت عنوان برهان تنظیم ظریف کیهانی شده است که خود در بردارنده بحث های مفصلی است. برخی خداناباوران بر مبنای اصل آنتروپیک و چندجهانی تلاش در خدشه دار کردن این برهان دارند که برای پاسخگویی به این اشکالات جلسه مستقلی لازم است. چنانکه گفتیم تکامل حاکم بر جانداران بر مبنای نظریه فرگشت، بر سه لایه از نظم استوار است. سومین لایه این نظم، همان شرایط ویژه ای است که برای تحقق مؤلفه های فرگشت لازم هستند. در ادامه به صورت مختصر به این شرایط ویژه و هماهنگ شده اشاره می شود: برای رخ دادن فرگشت، باید رشد جمعیت تصاعد هندسی داشته باشد و بدین منظور نرخ باروری در جانداران باید از حد خاصی بیشتر باشد. در غیر این صورت نسبت تعداد افراد جمعیت نسبت به منابع غذایی و فرصتهای حیاتی آن قدر زیاد نخواهد شد که تنازع بقا بین جانداران رخ دهد. منابع غذایی باید محدود و بدون رشد با تصاعد هندسی باشند چونکه اگر منابع نامحدود باشند یا دارای رشد تصاعدی باشند نسبت آنها به جمعیت موجودات زنده آن چنان کم نخواهد بود که تنازع بقا رخ دهد. صفات نوپدید در جانداران بنابر نظریه فرگشت داروین، بر مبنای جهش های کوچک و انباشته شدن تغییرات اندک رخ می دهد که در مدت زمان طولانی منجر به تغییرات بزرگ و قابل توجه می شود. اما جهش های کوچک، تفاوت بسیار اندکی در شایستگی برای بقا میان جانداران ایجاد می کند، ازاین رو به جهت اینکه جهش های کوچک گزینش شوند، لازم است فشار گزینش طبیعی بر موجودات زنده بسیار زیاد باشد و بدین منظور باید تنازع بقا میانشان بسیار شدید باشد. نکته دیگری که لازمه فرگشت است، ثبات نسبی شرایط محیطی است. چنانکه بیان شد انتخاب طبیعی جاندارانی را گزینش می کند که شایستگی بیشتری برای بقا دارد، اما نکته ای که وجود دارد این است که شایستگی امری نسبی است. امکان دارد یک خصوصیت در یک شرایط برای بقا مفید باشد و در شرایط دیگری مضر باشد. از طرفی به جهت اینکه یک خصوصیت مفید در کل گونه گسترش پیدا کند احتیاج به گذر زمان طولانی و نسل های مختلف است. ازاین رو اگر سرعت تغییر شرایط محیطی زیاد باشد، هیچ صفت مفیدی فرصت گسترش یافتن در گونه را پیدا نمی کند چون با تغییر شرایط محیطی، صفتی که پیش تر مفید بوده است مضر خواهد شد و هیچ صفتی برای مدت طولانی مفید نخواهد ماند تا با انتخاب طبیعی گزینش شود. – به جهت اینکه موجودات زنده سازگاری های مناسب را پیدا کنند، بستر مناسبی از قوانین طبیعت هم لازم است وجود داشته باشد. مثلاً طبق نظریه فرگشت، تحقق بینایی در جانداران یک سازگاری حاصل از تکامل است، اما به جهت اینکه موجودات زنده قابلیت کسب چنین سازگاری را داشته باشند، مجموعه ای قوانین طبیعی باید وجود داشته باشد مثل حرکت نور در راه مستقیم، قانون شکست نور و به جهت اینکه انسان بتواند ستارگان و سیارات آسمان را ببیند لازم است که نور در خلأ حرکت نماید. و یا شنوایی بر مجموعه ای از قوانین حاکم بر صوت مبتنی است. توانایی پرواز در هوا یا شنا در دریا هم در بستر قوانین مکانیکی گازها و مایعات شکل می گیرد. مسئله دیگر این است که موجودات زنده یک ژنوتیپ دارند و یک فنوتیپ. ژنوتیپ ناظر به همان کد ژنتیکی جاندار است که از نسل قبل به ارث برده و به نسل بعد منتقل می کند و فنوتیپ خصوصیت های ظاهری جاندار است مانند قد، رنگ، سرعت و …. آنچه به نسل بعد منتقل می شود ژنوتیپ است و آنچه در مواجهه مستقیم با محیط است فنوتیپ است. ازاین رو به جهت اینکه تکامل رخ دهد لازم است که رابطه ضابطه مند و نسبتاً تعیین کننده ای میان ژنوتیپ و فنوتیپ وجود داشته باشد. در غیر این صورت موجودی که فنوتیپ برتری دارد نمی تواند این برتری خویش را به نسل بعد منتقل کند و ژنوتیپ هم که به نسل بعد منتقل می شود، نقش چندانی در شایستگی ندارد و گزینش طبیعی روی آن تأثیرگذاری مناسبی ندارد. نکته نهایی این است که موجودات زنده و بخصوص انسان ها، دارای صفاتی مانند علم و میل و اراده هستند که براهین مختلف نشان داده است که اینها از سنخ ماده و اتم و ملکول نیستند. ازاین رو به جهت اینکه تکامل بتواند روی این صفات غیر مادی هم اعمال شود لازم است رابطه ضابطه مندی میان حیات زیستی و حیات غیر مادی جانداران وجود داشته باشد تا انتخاب طبیعی بتواند جاندارانی که در مؤلفه های حیات غیر مادی تکامل یافته تر هستند را گزینش کند. ازاین رو به صورت خلاصه می توان گفت شرایط ویژه گوناگونی لازم است در طبیعت وجود داشته باشد که بستر مناسب برای فرگشت را فراهم آورد. ازاین رو گرچه فرگشت سطحی از نظم موجود در طبیعت را تبیین می کند، خود مبتنی بر بستر منظمی است که احتیاج به تبیین دارد. این بستر ویژه در کنار تنظیم ظریف کیهانی و اصل قانون مندی طبیعت سه لایه از نظم موجود در طبیعت هستند که مترتب بر هم بوده و نشان دهنده نیازمندی طبیعت به تبیین فرامادی هستند.
منبع: كادو دونی
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب