چرا نوروز جشن نور و نیكی است؟
آیین های نوروزی در قرقیزستان
كادو دونی: ایام نوروز در قرقیزستان با شكوه هرچه تمامتر گرامی داشته می شود. آداب و سنت های قرقیزها در این ایام متنوع و جذاب است. در زمان سیطره شوروی برگزاری این جشن ممنوع شده بود.
خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ: رایزنی فرهنگی ایران در قرقیزستان
انسان از خورشید، زمین و چرخش طبیعت بعنوان اداره كننده زندگی و حیات، جدایی ناپذیر است. ازاین رو اعیاد و جشن هایی كه نقطه عطفی درطبیعت هستند از پایدارترین اعیاد در تاریخ نسل ها به شمار می آیند. یكی از این اعیاد نوروز است. «نوروز» به مدلول روز نو است. نوروز نخستین روز سال نو و روز اعتدال بهاری و محبوب ترین عید فارس زبانان یعنی ایرانیان، تاجیكان و افغانستانی هاست. نوروز مصادف با ۲۱ یا ۲۲ مارس در تقویم میلادی است. در كشور قرقیزستان بعد از فروپاشی اتحاد شوروی روز ۲۱ مارس عید نوروز و تعطیل رسمی اعلام شده است.
قدیمی ترین منبعی كه در آن به جشن نوروز اشاره شده، كتاب اوستا است. ریشه های این جشن باستانی به ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد بر می گردد. تاریخ پیدایش نوروز با استناد به نوروزنامه عمر خیام مربوط به دوران پادشاهی پیشدادیان قدیمی ترین سلسله حكومت در تاریخ ایرانی ها است. در شاهنامه فردوسی پیدایش این جشن به پادشاه جمشید ارتباط پیدا می كند. نوروز جشن بهاری سال نو، جشن همه اقوام در جاده ابریشم به حساب می آید.
عید نوروز نزد اقوام مختلف نامهای متفاوت دارد اما ریشه همه آنها مشترك است: نوروز، نووروز، ناوریز و… در افسانه ها و اساطیر تركی گفته می شود كه در این روز مردم ترك از «ارگه نكان» محل افسانه ای در منطقه «آلتای» كه در وسط كوه ها قرار گرفته بود بیرون آمدند.
این عید در بیشتر از ۲۰ كشور جهان مانند ایران، آذربایجان، افغانستان، ازبكستان، تاجیكستان، تركمنستان، قرقیزستان، قزاقستان، استان های غربی چین، مناطق كردنشین تركیه، مغولستان، پاكستان، روسیه (تاتارستان، باشقیرستان، داغستان و خاكاسیا)، بوسنی و هرزگوین، مقدونیه و … جشن گرفته می شود.
عید نوروز نزد اقوام مختلف نامهای متفاوت دارد، اما ریشه فرهنگی آن مشترك است مجمع عمومی سازمان ملل متحد در تاریخ ۲۳ فوریه ۲۰۱۰ با تصویب قطعنامه ای روز ۲۱ مارس را بعنوان روز جهانی نوروز به تصویب رساند و در تقویم خود جای داد، با این اقدام كه برای اولین بار در تاریخ این سازمان صورت گرفت، نوروز بعنوان یك مناسبت بین المللی به رسمیت شناخته شد. قطعنامه نوروز به ابتكار نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل متحد و با همكاری جمهوری آذربایجان، افغانستان، تاجیكستان، تركیه، تركمنستان، قزاقستان و قرقیزستان آماده و به مجمع عمومی سازمان ملل عرضه شد، ضمن اینكه سه كشور هند، آلبانی و مقدونیه نیز در روز رای گیری به كشورهای تهیه كننده این قطعنامه پیوستند.
در اطلاعیه دفتر روابط عمومی مجمع عمومی سازمان ملل آمده است: امروزه بیشتر از ۳۰۰ میلیون نفر در ایران، افغانستان، تاجیكستان، جمهوری آذربایجان و سایر كشورهای آسیای میانه و قفقاز، در منطقه بالكان، حوزه دریای سیاه و خاورمیانه آغاز فصل بهار را با سنت باستانی عید نوروز كه تاكیدی است بر زندگی در هماهنگی و تعادل با طبیعت، جشن می گیرند. در متن به تصویب رسیده در مجمع عمومی سازمان ملل، نوروز، جشنی با ریشه ایرانی كه قدمتی بیشتر از سه هزار سال دارد، توصیف شده است.
این قطعنامه ضمن اعلام ۲۱ مارس بعنوان روز بین المللی نوروز به استقبال از تلاش كشورهایی كه نوروز را گرامی می دارند در جهت حفظ و توسعه فرهنگ و سنت های نوروزی و تشویق دیگر كشورها به آگاه سازی در مورد نوروز می رود. سازماندهی مراسمی در بزرگداشت نوروز به طریق مقتضی، درخواست از كشورهایی كه نوروز را گرامی می دارند برای پژوهش پیرامون تاریخ و سنت های نوروزی با هدف انتشار آگاهی در مورد میراث نوروز در بین جامعه بین المللی، دعوت از كشورهای علاقه مند، نظام ملل متحد، كارگزاری های تخصصی ملل متحد بخصوص یونسكو، صندوق ها و برنامه های ملل متحد، سازمان های بین المللی و منطقه ای و سازمان های غیردولتی جهت شركت در مراسم نوروزی از دیگر نكات این قطعنامه است. نوروز باستانی كه یك جشن مهم در فرهنگ ایرانی ها و برخی كشورهای منطقه است در سال ۲۰۰۹ بعنوان میراث فرهنگی یونسكو به ثبت رسید.
سنت های جشن نوروز در منطقه شبیه به هم بوده و در طول قرن ها حفظ شده است. طی ۲۹ سال گذشته نوروز در كشورهای آسیای مركزی شوروی سابق تعطیل رسمی اعلام شده است. نوروز در مناطق مختلف قرقیزستان باشكوه برگزار می گردد. مردم از بامداد با روحیه شاد به استقبال نوروز می روند. در شهرهای جنوب قرقیزستان صدای سرنا و كرنای آغاز نوروز را به مردم اطلاع داده و آنان را دعوت به جشن و شادی می كند. در میدان اصلی شهرها و روستاها برنامه های موسیقی و نمایش اجرا می شود. در میدان های اسب دوانی بازی های ملی قرقیزی برگزار می گردد.
همچنین در اماكن عمومی و استادیوم ها مسابقات كشتی ملی، تیراندازی، مشت گیری، طناب كشی، مبارزه خروس ها، كبوتربازی برگزار می گردد. اسب سواران در بازی «اولاق تارتیش» از نقاط مختلف كشور قرقیزستان با همدیگر به رقابت می پردازند. كشتی گیران از كشورهای همسایه مسابقه كشتی ملی برپا می كنند.
آداب و رسوم نوروزی در قرقیزستان
مردم آسیای مركزی عید نوروز را جشنی ملی و مربوط به تاریخ و فرهنگ خود می دانند و همواره به جز در هفت دهه سلطه كمونیستی اتحاد شوروی آنرا به شكلی باشكوه برگزار كرده اند. مردم قرقیزستان بعد از كسب استقلال در سال ۱۹۹۰ میلادی در كوشش برای احیای سنن خود نگاهی باردیگر و جدی تر به جشن نوروز داشته اند.
واژه «نوروز» در بین مردم قرقیزستان كه به زبان قرقیزی صحبت می كنند و به خطر سیریلیك می نویسند، واژه ای نامانوس نیست برای اینكه عید نوروز برای آنان از مقدس ترین اعیاد است و آیین های نوروزی را با شكوه تمام برگزار می كنند، طوری كه هیچیك از مراسم ملی و مذهبی آنان جلو و جلال نوروز را ندارد. نوروز در این سرزمین تنها یك روز است كه در ۲۱ ماه مارس (اول یا دوم فروردین) برگزار می گردد. در طول هفتاد سالی كه این جمهوری همانند دیگر جمهوری ها تحت سیطره نظام كمونیستی شوروی سابق بود، مراسم نوروزی ظاهراً منسوخ و فراموش شده بود ولی آتش اشتیاق به برگزاری جشن نوروز مانند آتش زیرخاكستر به شدت وجود داشت، تا آنكه از سال ۱۹۹۱ با استقلال قرقیزستان، مردم بازگشتی شكوهمندانه و اینبار جاودانه به نوروز داشتند و از آن سال تابحال با شكوه هرچه تمامتر آنرا جشن گرفته اند.
مردم آسیای مركزی عید نوروز را جشنی ملی و مربوط به تاریخ و فرهنگ خود می دانند و همواره به جز در هفت دهه سلطه كمونیستی اتحاد شوروی آنرا به شكلی باشكوه برگزار كرده اند خانواده های قرقیزی از اولین ساعات بامداد روز عید از خانه هایشان بیرون می آیند و در میدان ها و پارك های بزرگ شهر جمع می شوند. در این میدان ها كه بخصوص در شهرهای بزرگ نظیر بیشكك، اوش، جلال آباد و تلاس آذین بندی و چراغانی های چشم گیر صورت می گیرد، بازارهای موقت بوجود آمده و در آنها انواع اجناس، خوردنی ها، پوشیدنی ها، صنایع دستی و اسباب بازی ها عرضه می شود. با فرا رسیدن نوروز بزرگترین شخصیت دولتی كشور ضمن بر شمردن نیكی های نوروز، از قداست و ارزش های مكتوم در آن سخن می گوید و با ذكر تبریك و تهنیت نوروز سخن را به پایان می برد. سپس ورزشكاران و دانش آموزان شامل دختر و پسر كه با لباس های رنگارنگ و محلی در میدان ها گرد آمده اند به پایكوبی و هنرنمایی می پردازند و با شور و نشاط خود حاضران را به وجد و طرب وا می دارند تا همراه با طبیعت خرمی و پویایی از سرگیرد.
دو شخصیت اصلی در نمایشهای نوروزی قرقیزها «همای انه» (مادر زمین) و «خضر آتا» (پیرمرد خضر) هستند. آنان با سوزاندن برگ كاج كوهی (آرچا در زبان قرقیزی) و پخش دود آن دور مردم این دعا را می گویند: آلاس آلاس بلا به دور، سال قبل برفت، سال نو آمد. برای پسران ما راه راست باز بشود و دختران جای خویش را در زندگی پیدا كنند. چراگاه های ما پر از دام شود و دشمنان ما به مقام ما رشك بورزند. انبارهایمان پر از خرمن و سفره های من پر از غذا باشد.
بخور دادن برگ درخت كاج كوهی به علامت رفع بلا
این مراسم در شهرهای بزرگ ساعت ها به طول می انجامد و مراسمی از قبیل نمایش های سواركاران با لباس های عشایری و جنگی در حالیكه سلاح های نظیر شمشیر، خنجر، نیزه، سپر، تیر و كمان با خود حمل می كنند، سبب می شود تا مردم زمان را فراموش كنند. در دوره حكومت كمونیستی كه برگزاری این مراسم ممنوع بود، مردم این جشن ها را با گرد آمدن در منازل یكدیگر به صورتی محدود برگزار كرده و ثابت می كردند كه نوروز فراموش شدنی نیست.
مقامات قرقیزستان در پیام های نوروزی خود می گویند: نوروز بعنوان سنتی بزرگ از بزرگان و گذشتگان ما برجای مانده است، بر ما لازم است كه این سنت خوب را سال به سال با شكوه تر برگزار نماییم. در نوروز شب و روز با هم برابر می شوند. در این روز روشنایی بر تاریكی و نور بر ظلمت فایق می آید. لازم است كه در این روز روح و دل ما نیز با احیای طبیعت و رسیدن بهار، تازه و زنده شود.
سورانبای جین بیك اف رئیس جمهور قرقیزستان در پیام نوروزی سال قبل خود اظهار داشت: «نوروز جشن بهار، جشن تحولات و تجدید حیات، جشن حسن تفاهم، وحدت و وفاق است. ملت قرقیز از دیرباز این عید را آغار سال نو با افكار و نیات پاك می دانستند. در این ایام دل های مردم پر از شادی و نشاط و الهام می شود. ما با حفظ این میراث پرارزش نیاكان آنرا به نسل های بعدی منتقل خواهیم كرد. امروز در هر خانه مردم میهمانی برپاست، سفره های پر از غذاهای مختلف گسترانیده و عطر سومولوك به مشام می رسد. این جشن همراه با بازی های ملی، پایكوبی و سرود خواهد بود.»
از دیگر آداب و رسوم این جشن این است كه قرقیزها برای كودكانی كه در عید نوروز به دنیا بیایند نامهای در رابطه با نوروز و بهار انتخاب می كنند، نظیر نوروزگل، نوروزبیك، نوروزبای، مایرام گل یا مایرام (گل جشن)، جازگل (گل بهاری) و… در عید نوروز مردان و جوانان طبق یك سنت به درختكاری می پردازند و رودخانه ها و نهرها را پاكیزه می كنند.
یكی از رسم های نوروزی در قرقیزستان برگزاری مشاعره و مسابقات بداهه گویی و ماناس خوانی است. این مشاعره ها و مسابقات بدهه گویی برپایه مضمون صورت می گیرد به این معنا كه دو شاعر در مقابل جمع در مورد مضامینی كه معمولاً خیر و شر، سرما و گرما، نور و ظلمت، مردم و دولت، پیر و جوان، فقیر و ثروتمند است به مشاعره می پردازند.
در ایام نوروز جوانان بازی های ملی مانند «اولاق تارتیش» یا «كوك بورو» (بزكشی) برگزار می كنند. «اولاق» به مدلول بز است. در این بازی كه بسیار قدیمی است و نزد خیلی از اقوام ترك زبان رواج دارد بزی را در میدانی قرار می دهند و سپس جوانان اسب سوار شركت كننده بعد از اعلام شروع مسابقه، شتابان به سمت بز می روند. هركس زودتر آنرا به چنگ بیاورد و به محلی كه قبلاً تعیین شده حمل كند برنده مسابقه خواهد شد.
طبق سنت قرقیزی در روزهای نوروز بهترین غذاها را تهیه می كنند. اما مهمترین مراسم نوروزی قرقیزها سمنوپزی است كه به آن سومولوك می گویند. پختن سومولوك معمولاً در هنگام شب توسط خانم های روستا یا محله انجام می شود و بامداد كه بانوی خانه سردیگ سومولوك را بر می دارد و در حالیكه از آن در كاسه های گوناگون می ریزد دعای خیر و بركت برای خانواده خود می كند.
در خصوص تاریخچه غذای نوروزی قرقیزها «سومولوك» یك افسانه ای وجود دارد: یك زن بیوه كه توان سیر كردن بچه هایش را نداشت برای آرام كردن آنان چند قلوه سنگ داخل یك دیگ ریخت و ادعا كرد كه مشغول پخت غذاست و روز بعد قلوه سنگ ها تبدیل به غذایی خوشبو شدند و زن و بچه ها كه سر سفره نشستند احساس كردند كه سر سفره جشن نشسته اند از آن روز سومولوك به غذای نوروزی قرقیزها تبدیل شد.
همچنین پختن غذاهای معروف قرقیزی مثل بش بارماق، مانتی، بورسوق و كاتما در جشن نوروز در قرقیزستان معمول است و معمولاً به صورت مجانی بین حاضران در جشن پخش می شود.
سومولوك (سمنوی قرقیزی)
سومولوك كه در فارسی همان سمنو است نوعی غذای شیرین تهیه شده از جوانه های گندم است. جوانه گندم را آسیاب كرده و در دیگ بزرگی می ریزند و به آن روغن نباتی و آراد اضافه می كنند. قلوه سنگ های با اندازه های ریز به دیگ می اندازند تا سومولوك ته نگیرد. همینطور مویز، زردآلوی خشك نیز برای عطر خوب سومولوك به آن اضافه می كنند. این غذا را معمولاً از شب قبل تهیه می كنند برای اینكه حدود ۲۰-۲۴ ساعت برای پخت آن زمان می برد. سومولوك را معمولاً بانوان قرقیز می پزند. آنان در شب پیش از آغاز نوروز دور هم جمع می شوند و از آنجایی كه در طول شب باید بیدار بمانند و مدام سومولوك را هم بزنند رسم شده است كه این اوقات همراه با آوازخوانی، قصه گویی و پایكوبی گذرانده شود. از بامداد عید نوروز هر میهمان یا اعضای خانه ای كه می خواهند پای سفره غذا بنشینند ابتدا باید سومولوك را بچشد و سپس غذای اصلی را میل كند.
از خاصیت های سفره های قرقیزی انواع نان های شیرین مانند بورساق (تكه های خمیر سرخ شده در روغن داغ)، چاك چاك (شیرینی مخصوص نانی تهیه شده از خمیر، عسل و مویز و روغن) است.
اعتقادات و باورهای مردم در روزهای نوروز
اگر در روزهای نوروز برف ببارد سال آینده پربركت و موفقیت آمیز خواهد بود.
شب عید باید تمام ظروف خانه را پر از شیر و آب و غلات كرد تا سال نو پربركت باشد.
اگر در كاسه سومولوك خود سنگی را پیدا كردید آرزوی شما برآورده خواهد شد.
در روز عید مردم تلاش می كنند ارواح خبیث را از خانه هایشان دور كنند برای اینكه برگ های درخت كاج كوهی به نام «آرچا» می سوزانند. مردم قرقیز بر این باورند كه در روزهای نوروزی تمام بیماری ها درمان و بلا و بدی ها رفع می شود.
در این روز رسم است كه به نیازمندان و فقرا كمك گردد. بنابراین آنان را به میهمانی دعوت كرده و بعد از پذیرایی با هدایایی آنها را بدرقه می كنند.
پیشینه نوروز در قرقیزستان
نوروز در دوره حكومت شوروی برگزار نمی شد. با وجود ممنوعیت رسمی اما مردم این جشن را به صورت ساده در خفا برگزار می كردند. این ایام مصادف با آغاز كشت گندم و سایر غلات بوده است. در اوایل دهه ۱۹۲۰ میلادی در بعضی جمهوری های اتحاد شوروی نوروز تعطیل رسمی بوده است. بعد از آن حكومت كمونیستی ضمن مبارزه با بازمانده های فرهنگ گذشته مانند سایر اعیاد، آنها را ممنوع كرد. اما مردم این جشن را تحت عنوان جشن آغاز بهار برگزار می كردند. در آرشیو دولتی قرقیزستان تصاویری از جشنواره ای تحت عنوان «بهار آلاتو» (مارس ۱۹۶۹) حفظ شده است.
جشنواره بهار آلاتو در قرقیزستان سال ۱۹۶۹ میلادی
در تاریخ ۵ فوریه ۱۹۹۱ عسگر آقایف رئیس جمهور وقت قرقیزستان فرمانی در خصوص تاسیس عید مردمی نوروز صادر كرد. از آن زمان روز ۲۱ مارس در قرقیزستان تعطیل رسمی اعلام شده است. اما در آرشیو دولتی تصاویری از جشن نوروز مربوط به سال های ۱۹۹۰-۱۹۸۹ میلادی موجود است كه هنوز آن زمان این عید رسمیت پیدا نكرده بود. همینطور در نوروز نمایشنامه ها و برنامه های فرهنگی و هنری مختلف با حضور هنرپیشگان و نوازندگان اركستر دولتی سازهای ملی قرقیزستان در سرتاسر كشور برگزار می شد.
ضمیربیك سورانبایف كارگردان اصلی برنامه نوروزی در سال های انتقالی بوده است. وی از خاطرات خود از آن دوران می گوید: «این جشن قدغن بوده است اما مردم دور هم جمع می شدند و سومولوك را می پختند. قرقیزها تلاش می كردند مناسبت های خانوادگی خود مانند عروسی یا ختنه سوران را در روزهای نوروز برگزار كنند. نمی دانم چرا عید نوروز ممنوع شده بود برای اینكه این عید هیچ جنبه دینی ندارد. بعضی ها اعتقاد داشتند كه قرقیزها نباید این روز را جشن بگیرند. اما این جشن، جشن تجدید حیات، وحدت و همدلی و آغاز كارهای نیك است.»
وی همینطور گفته است: «نوروز جشن آداب و رسوم و سنت هاست. مسابقات اسب دوانی، تهیه سومولوك و بریدن طناب پای بچه یك ساله (۱)و سایر آداب و رسوم جشن نوروز را تبدیل به جشن واقعی مردمی می كند.»
نمایش نوروزی سال ۱۹۸۹ در قرقیزستان نوروز در فرهنگ اقوام مقیم قرقیزستان
علاوه بر قرقیزها سایر اقوام مقیم قرقیزستان نیز نوروز را جشن می گیرند. همچون آنان آذری ها، تاجیك ها، اویغورها، ازبك ها، قزاق ها، تاتارها و سایر اقوام هستند. به قول اسد حسن اف رئیس انجمن آذری های قرقیزستان، نوروز بزرگترین جشن عمومی درمیان آذری هاست. در این روز آذری ها برای یكدیگر هدایایی می برند، تخم مرغ رنگ می كنند و آتش می افروزند. در آذربایجان برنامه های عید نوروز تا ۱۰ روز طول می كشد.
روشن بیك صابراف رئیس انجمن تاجیكان رودكی قرقیزستان می گوید برای تاجیكان عید نوروز یك جشن ویژه و نماد سال نو است. تاجیكان مقیم قرقیزستان هر سال ضمن تهیه چادر نوروزی و برگزاری نمایشگاه غذا و هنر تاجیكی در برنامه های فرهنگی مجمع اقوام قرقیزستان مشاركت می كنند.
نوروز بعنوان سنتی بزرگ از بزرگان و گذشتگان ما برجای مانده است، بر ما لازم است كه این سنت خوب را سال به سال با شكوه تر برگزار نماییم در تاجیكستان به نوروز «خیدیر ایام» (جشن بزرگ) می گویند. از رسم های مخصوص این ایام مراسم گل گردانی نوروزی است كه یك هفته پیش از شروع سال نو توسط گروهی از كودكان گل بهاری به دست برپا می شود. آنان به درب خانه مردم می روند و اشعاری خوانده و سال نو را به اهالی خانه تبریك می گویند. بانوی خانه در پاسخ به این تبریك مقداری گندم و نیز شیرینی به آنان اعطا می كند. سپس كودكان گندم را به خانه یكی از دوستان یا آشنایان خود می برند كه وی از آن سمنو می پزد.
قزاق های مقیم قرقیزستان نیز نوروز را جشن می گیرند. آنان لباس های سفید را كه نماد شادی و نشاط و تجدید حیات است برتن می كنند. دید و بازدید عید نیز یكی دیگر از رسوم نوروزی قزاق هاست. آنان غذای مخصوص نوروزی به نام نوروز كوژه (آش نوروزی) تهیه می كنند. این غذا از هفت ماده تهیه می شود و نماد خداحافظی با زمستان است. زوج های جوان به یكدیگر هدیه می دهند.
پی نوشت ها
۱. به رسم قرقیزی به افتخار بچه ای به سن یك سالگی می رسد میهمانی باشكوهی ترتیب داده می شود و بعد از بستن طناب به پای بچه بین كودكان میهمان مسابقه دو برگزار می كنند. هر كدام از آنها در این مسابقه اول شود اجازه دارد طناب پای بچه را ببرد. پدر و مادر كودك به برنده جایزه پرارزش می دهند و آرزو و نیت می كنند كه فرزند آنان پای تیز و تندی داشته در طول عمر خود مسیری هموار داشته باشد و پایش هیچ گاه نلنگد.
منبع: كادو دونی
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب