به گزارش كادو دونی به نقل از مهر، اسناد تاریخی و نسخ خطی قدیمی چنانچه از آنها حفاظت اصولی انجام شود و تحت یك شیوه صحیح نگهداری و صیانت قرار داشته باشند، نقشی موثر و تعیین كننده حتی در سرنوشت یك ملت و كشور دارند. با این حال، این روزها و هر چند وقت یك بار شاهد انتشار اخباری هستیم كه حاكی از بی توجهی عمومی از یك طرف و بی اعتنایی بعضی از فعالان نام آشنای عرصه های هنری به این میراث پرارزش و گنجینه های گرانبهاست.
در كنار این مسئله و به رغم كاستی هایی كه در عرضه اطلاعات و آگاهی های لازم در این زمینه به افكار عمومی وجود دارد، به نظر می رسد دستگاه ها و نهادهایی هم كه اساساً ماهیت وجودی شان صیانت از این گنیجه های تاریخی و ملی است، چندان توجهی به روند تخریب این آثار به شیوه های مختلف - كه سال هاست در جریان است - ندارند و سرگرم رتق و فتق امور اداری و اجرایی خود برای عرضه گزارش های عملكردی ماهیانه و سالیانه و... هستند!
در تازه ترین نمونه از فعالیت هایی كه نتیجه اش صدمه رساندن و بالاتر از آن تخریب اسناد تاریخی بوده است، شاهد شكل گیری روندی در هنر خوشنویسی و طراحی و نقاشی هستیم كه در آن، هنرمند بر روی برگه هایی از اسناد و ورقه های خطی كهن، مبادرت به خلق اثر هنری خود می كند تا شاید به زعم خود اثری زیباتر از آنچه می گردد روی كاغذ یا بوم سفید تولید كرد، به جامعه مخاطبش عرضه كند!
عمادالدین شیخ الحكمایی پژوهشگر و متخصص خطوط، اسناد و كتیبه های دوره اسلامی موسسه دیرینه شناسی دانشگاه تهران كه خود اخیرا شاهد نمونه ای تازه از این تخریب اسناد تاریخی و كهن خطی بوده است، در گفتگویی با خبرنگار مهر در این باره، اظهار داشت: من در سال ۷۱ بود كه با نخستین موارد این تخریب ها مواجه شدم؛ زمانی كه نخستین شماره مجله «وقف میراث جاویدان» با طرحی از یك سند قدیمی روی جلد كه توسط یكی از استادان بنام خوشنویسی در كشور ما، نام مجله و در بخش دیگر جلد یك سیاه مشق روی این سند قدیمی، نوشته شده بود.
وی اضافه كرد: همان زمان به این مسئله معترض شدم و اعلام كردم كه این كار، نوعی تخریب سند است؛ پاسخ این استاد مطرح حوزه خوشنویسی هم این بود كه از این سندها زیاد است و من خودم یك گونی از آنها را در كاشان خریده ام! در واقع توجیه ایشان، كثرت این سندها بود. بعداً هم همین استاد بزرگوار مجموعه ای منتشر كردند كه عملاً تمام قطعات خط آن مجموعه روی همین سندها نوشته شده بود. سندها هم عمدتاً متعلق به دوره قاجار بود و ما می دانیم كه سندهای این دوره تاریخی از نظر گرافیكی بسیار چشم نواز و زیبا هستند.
عضو موسسه دیرینه شناسی دانشگاه تهران و مدرس تاریخ خط و سندشناسی و سیاق در این دانشگاه، با اشاره به اینكه این سندها به رغم اینكه ممكن است تعدادشان زیاد هم باشد و مبلغ بالایی هم برای خرید و فروش آنها رد و بدل نشود، ولی همگی بلااستثنا منحصر به فرد هستند افزود: یك قباله خرید و فروش، یك مصالحه نامه و یا یك قباله ازدواج قدیمی كه شاید شكل و ظاهر ساده ای هم داشته باشد، در هر صورت یك سند است و منحصر به فرد هم هست و اطلاعاتی دارد كه شما در هیچ سند دیگری، نمونه آن را نخواهید یافت. دست كم این اسناد، تاریخ منطقه ای را كه در آن تولید شده است، بازگو و روایت می كند.
شیخ الحكمایی كه برگزیده همایش حامیان نسخ خطی در سال ۱۳۹۰ هم بوده است، در ادامه با اشاره به تاثیرات منفیِ سیاه مشق نویسی روی سند قدیمی اظهار داشت: متاسفانه این كار عملاً سبب شد كه توجه خیلی از خوشنویس ها به این مسئله «به عنوان یك ابتكار» جلب شود و بعد از آن، من بارها دیدم كه حتی خوشنویس های ما در شهرستان ها دنبال این بودند كه اسناد قدیمی را پیدا كنند تا روی آنها خوشنویسی كنند!
یكی از تابلوهایی كه در «نمایشگاه استادان خوشنویسی» در «خانه هنرمندان ایران» به دیوار آویخته شده بود
وی با اظهار تاسف از اینكه آن اتفاق، امروز دیگر تبدیل به یك روال شده است، ادامه داد: متاسفانه در این سال ها شاهد نوعی الگوسازی غلط از این مسئله هستیم در حالی كه واقعیت این است كه وقتی ما روی سندی تاریخی، سیاه مشق می نویسیم، آن سند عملاً دیگر قابل استفاده و حتی خواندن هم نیست. نمونه تازه تر و آخری كه من دیدم، مربوط به شب گذشته بود كه من به دعوت یكی از دوستان برای بازدید از نمایشگاهی از آثار خوشنویسی كه در خانه هنرمندان ایران برپا شده بود و اتفاقاً همان دیشب (۲۹ مهرماه) هم به كار خودش آخر داد، به این مجموعه رفتم و از قضا نخستین تابلویی كه در بدو ورود به نمایشگاه قرار داشت، همین تابلویی است كه یك كار سیاه مشق را كه روی یك برگ از نسخه خطی قدیمی انجام شده بود، نشان می داد.
عضو موسسه دیرینه شناسی دانشگاه تهران ادامه داد: اما از آنجائیكه من ساعت های آخر زمان بازدید به این مجوعه رسیده بودم و به رغم اعتراض به این اتفاق و نمایش این اثر كه در واقع نمایش تخریب یك سند بود، مسئولان مربوطه گفتند كه دیگر زمان نمایشگاه گذشته و امكان عكس العمل در این باره وجود ندارد. به هر روی، باآنكه ممكن است توجیه كسی كه روی این سند، خوشنویسی كرده، این باشد كه من این برگ خطی را مثلاً در جمعه بازار و به قیمت ۵۰۰۰ تومان خریده ام، ولی همه ما می دانیم كه این روزها امكان بازیابی همین اوراق پراكنده اما قدیمی هم وجود دارد و این كار، یك ضرورت است؛ چه بسا همین یك برگ از كتاب خطی، متعلق به یك نسخه منحصر به فرد باشد كه متاسفانه به این طریق، برگی از آن بین رفته است.
این پژوهشگر حوزه خطوط و كتیبه های دوره اسلامی در عین حال با اشاره به اینكه متاسفانه این مسئله در حوزه كارهای نقاشان هم وجود دارد و من شخصاً نمونه هایی را دیده ام كه در آنها تنی چند از استادان بزرگ نقاشی ما هم به چسباندن نقاشی های خود روی این اسناد و برگه های كهنه تاریخی، اقدام كرده اند. این مسئله و روندی كه شاهدش هستیم، عمدتاً ناشی از ناآگاهی است و احتمالاً تصور آن استاد خوشنویس و هنرمند گرامی عرصه خوشنویسی كه این كار را انجام می دهد، این است كه سند زمینه او برای كارش، چندان مهم نیست و حتی اینگونه بیندیشد كه او با این كارِ خود، در حال ماندگار و جاودانه كردن آن سند است اما اساساً این تصور اشتباه است و تنها اتفاقی كه برای سند می افتد، از بین رفتن و تخریب آن است.
عضو موسسه دیرینه شناسی دانشگاه تهران با اشاره به وظایف دستگاه ها و نهادهای متولی از قبیل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان میراث فرهنگی و سازمان اسناد و كتابخانه ملی در مورد اولاً آگاهی بخشی به جامعه در رابطه با اهمیت این قبیل اوراق كهن و نسخ خطی و اسناد تاریخی و ملی، و دوماً عواقب و پیامدهای تخریب آنها از جانب بعضی از جمله این تعداد از فعالان حوزه هنر، اظهار داشت: حداقل كاری كه این دستگاه ها و نهادها در این باره می توانند انجام دهند این است كه اگر نمایشگاهی در این زمینه برپا می شود، دست كم این قبیل آثار را به نمایش نگذارند تا قُبح این كار نادرست، از بین نرود.
وی در انتها اظهار داشت: اگر نخستین باری كه این اتفاق افتاد، سازمان اسناد ملی كه متولی اسناد در كشور ماست و یا سازمان میراث فرهنگی كه متولی حفظ و نگه داری بخشی از میراث ماست و یا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی كه در این زمینه مسئولیت های مشخصی دارد، عكس العملی فوری نشان می دانند، شاید ما امروز شاهد روند كنونی رفتار با اسناد تاریخی و اوراق كهن نسخ خطی نمی بودیم. اما جالب است بدانید كه در همان سال های ۷۰ یا ۷۱ یكی از پوسترهای خودِ سازمان اسناد و كتابخانه ملی برای روز اسناد ملی و میراث مكتوب (۱۱ اردیبهشت)، تابلویی از همین اسناد بود كه روی یك سند كار خوشنویسی انجام شده بود! و این نشان داده است كه متولی اصلی دفاع از ارزش و اهمیت اسناد خود ناخواسته، همان زمان مبلغ این روند اشتباه شدند.
در همین رابطه اكبر ایرانی مدیرعامل موسسه پژوهشی میراث مكتوب در گفتگویی با خبرنگار مهر، با اظهار تاسف از اتفاقی كه شرح آن در بالا رفت، از نگارش نامه ای به اشرف بروجردی، رئیس سازمان اسناد و كتابخانه ملی ایران به عنوان متولی اصلی صیانت از اسناد ملی در كشور، اطلاع داد و ابراز امیدواری كرد با دستور لازم این مقام مسئول و هم همفكری و هماهنگی سازمان ها و نهادهای متولی، جلوی تخریب بیشتر اسناد تاریخی و نسخ خطی در كشور گرفته شود.
در این نامه آمده است: در سال های اخیر اسناد تاریخی و نسخ خطی بخصوص از منظر مُهر، خط و گرافیك مورد توجه هنرمندان هنرهای تجسمی به خصوص خوشنویسان، نقاشان و گرافیست ها قرار گرفته است. این نگاه یك بعدی به این مواریث پرارزش فرهنگی و تاریخی متاسفانه سبب تخریب و وارد شدن صدمه جدی به این دست از آثار شده است. از جمله نمونه های تخریب می توان به چسباندن این اسناد و اوراق بر بوم نقاشی و افزودن رنگ و نقش بر آنها و هم استفاده از این اسناد به عنوان اوراق زمینه خوشنویسی توسط هنرمندان بنام اشاره كرد. این كار عملا عرضه الگویی نابجا برای دیگر هنرمندان و تبلیغ گسترش این كار نادرست است بنابراین پیشنهاد می گردد ضمن اطلاع رسانی صحیح به مراكز هنری چون انجمن خوشنویسان، موزه ها و گالری ها از نمایش این دست آثار جلوگیری به عمل آید و این كار به عنوان تخریب آثار پرارزش تاریخی و فرهنگی جرم محسوب شود.