قاسم تبریزی مطرح كرد؛
جنگی که روشنفکران مشروطه مقابل شیخ فضل الله راه انداختند
کادو دونی: روشنفکران پایگاه مردمی نداشتند بلکه فقط تشکیلات سیاسی منسجم داشتند. آنها به نقش علما پی برده و در پی ایجاد اختلاف میان شان برآمدند. از طرف دیگر نیز هدف جنگ روانی مقابل شیخ فضل الله نوری بود.
به گزارش کادو دونی به نقل از مهر، نشست «مشروطه و نقش علما در تحقق آن» از سلسله نشست های علمی و تخصصی تاریخ معاصر ایران در حاشیه «دومین نمایشگاه تخصصی کتب تاریخ معاصر» با حضور قاسم تبریزی محقق و پژوهشگر تاریخ معاصر در سرای اهل قلم خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار گردید.
در ابتدای این نشست قاسم تبریزی ضمن اشاره به این که قبل از مشروطه وضعیت سیاسی ایران با دو معضل اساسی یکی استبداد شدید پادشاهان، حکام، دولتمردان و شاهزادگان و دوم نفوذ و حضور استعمار همراه بود، بیان نمود: در آن ایام استعمار غالب روسیه تزاری و انگلستان بودند؛ اما آن چه در متن جامعه جریان داشت مساله بی عدالتی، ظلم، تعدی و فشاری بود که به لحاظ سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و حتی فرهنگی بر مردم تحمیل می شد. پس جامعه در یک وضعیت سرگشتگی، سرگردانی، یاس و ناامیدی قرار گرفت.
وی افزود: در این ایام پیش زمینه خوبی در رشد سیاسی و قدرت جامعه پیدا کردیم و اولین حرکت برای سیدجمال الدین اسدآبادی بود؛ او هم معضل جهان اسلام و ایران را وجود استبداد و استعمار می دانست. ازاین رو آغازگر نهضت های ضد استبدادی و نهضت های اسلامی در ایران و جهان سیدجمال الدین اسدآبادی است. یعنی اثرات اعلامیه ها، سخنرانی ها و… وی در جامعه ما نوعی بیداری ایجاد کرد. دومین حرکت، فعالیت ملاعلی کنی مقابل جریان فراماسونری (فراموشخانه) و همینطور مقابل قرارداد استعماری بود که توسط ناصرالدین شاه در لندن منعقد شد؛ با مقاومت و حضور فعال ملاعلی کنی این دو ملغی شدند. با اینکه انگلستان فورا بعد از تعطیلی فراموشخانه، جامع آدمیت را بعنوان تشکیلات فراماسونری به صورت پراکنده و منفصل از هم راه اندازی نمود.
این تاریخنگار مرحله بعدی بیداری ایرانی ها را مقابله با قرارداد تنباکو یا رژی معرفی نمود و اضافه کرد: این قرارداد نوعی فروختن ایران بود که به دنبال آن انگلستان به دریا، کشاورزی و… در ایران دست پیدا می کرد. این عمل با فتوای مرجع تقلید وقت یعنی مرحوم میرزای شیرازی به شکست انجامید. در مرحله سوم قدرت اسلام، دین و روحانیت تجلی پیدا کرد. این امر نشان داد که اگر رهبری و حضور مردم باشد استبداد و استعمار شکستنی است.
عدالت جدا از اسلام نیست
این پژوهشگر تاریخ در قسمت دیگری از سخنان خود در رابطه با نقش آفرینی و ظهور بیشتر علما در جامعه اظهار داشت: این امر قبل از مواردی که مطرح کردم نیز وجود داشت؛ جامعه ما یک جامعه اسلامی و مردم ما نیز متدین بوده و هستند. حرف مرجعیت نیز حجت است خاصه اگر حکم کند. در مساله تنباکو مرجع تقلید حکم کرد که استعمال تنباکو به هر نحوی از انحا مبارزه با امام زمان (عج) است. پادشاهان قاجار مستبد بودند ولی تعاملشان با روحانیت به دو دلیل متعارف بود: یکی این که ریشه در جامعه داشتند و دوم این که برکشیده توسط استعمار و دست نشانده آنها نبودند. در دوره پهلوی با دو مشکل روبه رو بودیم؛ نخست این که پهلوی ریشه در متن جامعه نداشت و دوم این که رضا شاه توسط انگلستان و محمدرضا شاه توسط آمریکا روی کار آمدند و هر دو مأمور بودند.
وی به فعالیت علما و مراجع برای تأسیس عدالتخانه اشاره و مطرح کرد: علما در ابتدا به دنبال راه اندازی عدالتخانه و مجلسی بودند که ناظر بر کار دولت باشد اما در ادامه عنوان، «مشروطه» عنوان شد. در اینجا از مشروطه سه تعبیر عرضه می شود؛ جریان ملی می گوید مشروطه را از امپراتوری عثمانی گرفتیم و روشنفکران ما بیشتر در آنجا بودند و همان را ترویج کردند. جریان غرب گرا مطرح می کنند که مشروطه از انگلستان آمده و اگر بخواهیم عملی شود باید همانند آنها عمل نماییم. مراجع تقلید همچون آخوند خراسانی، میرزا حسین تهرانی، میرزا عبدالله مازندرانی در نجف، آیت الله سید محمد طباطبایی، آیت الله بهبهانی و شیخ فضل الله نوری در داخل عنوان می کردند که مشروطه را از قرآن بگیریم تا مجلس مشاوره ماهیت اسلامی داشته باشد. کتاب «تنبیه الامه و تنزیه المله» نیز توسط میرزا محمد حسین نائینی با تقریر آخوند خراسانی و میرزا عبدالله بعنوان متن مشروطه تدوین شد. در این اثر مطرح شده که ما گرفتار شجره خبیثه استبدادیه هستیم و دستمان از امام عصر کوتاه است و باید حکومتی تأسیس نماییم که تعارض بنیادین با قوانین موضوعه اسلامی نداشته باشد.
او در ادامه ضمن اشاره به این که علما و مردم عدالت را جدا از اسلام نمی دانستند، اظهار داشت: در دستور مظفرالدین شاه، مجلس شورای اسلامی قید شده که برخی جریان ها واژه «اسلامی» را از آن حذف کردند. برای نوشتن قانون در مجلس اول، جامع آدمیت نیز در آن دخیل شد و در نهایت قوانین را بر مبنای قانون کشورهایی چون بلژیک و… تدوین کردند. اینجاست که شیخ فضل الله نوری بعنوان اعتراض می گوید که ما به دنبال مشروطه مشروعه هستیم؛ یعنی مشروطیتی که مشروعیت داشته باشد و آیا قوانین فرانسه، انگلیس و بلژیک و غیره برای مردم ما مشروعیت دارد؟ ما در ایران مسلمان هستیم و قوانین ما نیز باید بر مبنای اسلام باشد.
جنگ روانی مقابل شیخ فضل الله نوری
تبریزی ضمن اشاره به مکاتبات شیخ فضل الله نوری و علمای نجف و تحصن مراجع و علما در حرم شاه عبدالعظیم حسنی اظهار داشت: در آن ایام مرکز کشور یعنی تهران عموماً به دست جریان فراموشخانه افتاد و این بین وجود نفوذی های جریان فراماسونری در نجف و همینطور تلگراف از تهران و کرمانشاه به نجف در خصوص این که شیخ فضل الله نوری خود مشکلی بر مشروطیت بوده و او مدافع استبداد است، معضلی ایجاد کرد. روزنامه ها و نشریات نیز عموماً مقابل شیخ فضل الله نوری بودند.
وی در پاسخ به این سؤال که «آیا ابتدای حرکت ضد استبدادی مردم برای تشکیل عدالتخانه بود و سردمداران آن علما و مراجع تقلید بودند؟» اظهار داشت: روشنفکران پایگاه مردمی نداشتند بلکه صرفا تشکیلات سیاسی منسجم داشتند. آنها به نقش علما پی برده و به دنبال ایجاد اختلاف میان شان برآمدند. از طرفی نیز هدف جنگ روانی مقابل شیخ فضل الله نوری بود. در همین راستا مشروطه را به دو بخش «مشروطه» و «مشروطه استبدادی» تقسیم کردند. تقی زاده، سید عبدالله بهبهانی، سید محمد طباطبایی، آخوند خراسانی و ولی الله نصر را جزو مشروطه خواستار مطرح نمودند و از طرفی نیز شیخ فضل الله نوری، ملأ محمد آملی، میرزاحسن مجتهد تبریزی، ملأ محمد خمامی و علمای دیگر را مدافع استبداد خواندند و در این جریان نشریاتی همچون صوراسرافیل ترور شخصیت این افراد را شروع کردند. روزنامه ای به نام «صبح» اطلاعیه ای از شیخ فضل الله نوری منتشر نمود که فورا جریان فراماسونری روزنامه را جمع کرده و دستور دادند که باردیگر و بدون اسم شیخ منتشر شود. در واقع هیچ نشریه ای نداریم که مبانی شیخ فضل الله نوری را منتشر کند؛ ازاین رو او ابتدا در خانه، سپس میدان اعدام و مدرسه مروی آغاز به فعالیت می کند که از این کار منع اش می کنند و بعد از آن به حرم حضرت عبدالعظیم حسنی می رود. در این راه هشت نفر مجتهد، ۷۵ نفر از پیش نمازان و امامان جماعت، ۳۰۰ نفر از طلاب و عده ای افراد متدین همراه او بودند و پس فاصله ای با تهران می گیرد.
تبریزی همینطور به ترور ناکام شیخ فضل الله نوری اشاره نمود و افزود: با ماندن شیخ در تهران چیزی تغییر نمی کرد. آن زمان جریان حاضر نوعی جنگ روانی، ترس و ارعاب در جامعه به وجود آورد که تنها در تهران نبود و مرحوم آیت الله میرزا حسن مجتهد تبریزی را با دلیل احتکار اموال از تبریز تبعید کردند که مورد اعتراض بعضی از علما همچون سید ابوالحسن انگجی قرار گرفت. همین کار را نیز در گیلان با ملأ محمد خمامی کردند و در شهر های دیگر نیز چنین اتفاقی رخ داد.
این پژوهشگر در قسمت دیگری از سخنان خود در رابطه با نقش بابی ها در به انحراف کشیدن جریان مشروطه اظهار داشت: بیشتر تخریب است. جریان سوسیال دموکرات های قفقازی، جریان فراماسونرها، جریان نیهلیست ها و جریان غرب گراها با مدیریت اردشیر ریپورتر متحد شدند. در خاطراتی از اردشیر آمده که او رضاخان را کشف کرده است و کینه علما را در دل او کاشته است.
پیروزی؛ از آن مشروطه غربی
وی در قسمت دیگر سخنان خود به اعدام شیخ فضل الله نوری و ترک تهران توسط برخی افراد اشاره نمود و افزود: شیخ فضل الله نوری را بعنوان مدافع استبداد بالای دار بردند و مشروطه اسلامی با این عمل شکست خورد و مشروطه غربی پیروز شد، چون از آن پس نمایندگان مجلس و دولتمردان عموماً در اختیار آنها بودند. بعد از اعدام او علما منزوی شدند و اختناقی جامعه را فرا گرفت و رسانه ها، مدارس و عموماً دولت به دست انگلیس و روس افتاد.
وی اضافه کرد: چهره های مهمی از علمای مشروطه خواه وجود دارند که اسمی از آنها برده نشده و این امر بخشی به علت کوتاهی علما و قسمتی دیگر به علت فشارهای بعد از مشروطه است. در دوران پهلوی نیز امکان نام بردن از آنها وجود نداشت؛ ازاین رو بیشتر منابع و مآخذ در رابطه با مشروطه مقابل علماست. آیت الله شیخ مرتضی آشتیانی، میرزاهاشم آشتیانی، ملأ محمد خمامی، ملأ محمد آملی، میرزا محمد آقازاده خراسانی، سید عبدالحسین لاری، آقا نورالله اصفهانی، آقا نجفی اصفهانی، سید حسن مدرس، سید ابوالحسن انگجی، ملأ عبدالرسول کاشانی و… از این دست نام ها هستند.
قاسم تبریزی در انتها و در پاسخ به این سؤال که «استعمار در به انحراف کشیدن مشروطیت به دنبال چه هدفی بود؟» اظهار داشت: جلال آل احمد در غرب زدگی پاسخ را به این شرح داده است: «من نعش آن بزرگوار را بر سردار همچون پرچمی می دانم که به علامت استیلای غرب زدگی بعد از ۲۰۰ سال کشمکش بر بام سرای این مملکت افراشته شد.»
منبع: kadodooni.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب